"Veri Kontrollü Ve Uzman Görüşünü Temel Alan Yöntemlerin Duyarlılık, Tehlike ve Risk Analizlerinde Kullanılması"
"Use Of Data Driven And Expert Based Approaches For Susceptibility, Hazard And Risk Analysis"
Tunç Emre TOPTAŞ1, Prof. Dr. Candan GÖKÇEOĞLU2, Prof. Dr. Alper ÇABUK3
1- Teknik Hizmetler ve Eğitim Müdürü, Netcad Yazılım A.Ş.
Öğretim Görevlisi, Gazi Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
2- Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü
3- Anadolu Üniversitesi, Uydu ve Uzay Bilimleri Enstitüsü
ÖZET
Mekân üzerinde verilecek her karar insan hayatını doğrudan etkiler. Bölgesel ve yerel planlar, kentsel ve kırsal fonksiyonlar için en uygun yer seçimleri, doğal tehlikesi yüksek alanların belirlenmesi, kentsel dönüşümde öncelikli alanlar vb. konularda verilecek kararların öncesinde, mekânsal analiz modellerinin doğru girdilerle ve doğru yöntemlerle tasarlanması, kararların yapılan analiz sonuçları göz önünde tutularak verilmesi hem ekonomik anlamda yatırımların doğru ve sürdürülebilir şekilde yapılması, daha da önemlisi insan hayatının korunması açısından son derece önemlidir.
‘Öğrenme’ ve akabinde ‘çıkarsama’ eylemini sağlamak için kullanılan iki ana kaynak vardır, bu kaynakların biri ‘veri’ diğeri de ‘uzman’dır. Mekânsal yer seçim modelleri tasarlanırken problemin özelliğine ve model içinde kullanılan girdilerin kendi içinde ve diğer girdilerle olan korelasyonlarına göre oluşan belirsizliklere göre ‘veri kontrollü’ ve ‘uzman tabanlı’ yöntemler mekânsal analiz modelleri için kullanılabilirler.
Bu çalışmada örnek proje sahası üzerinde duyarlılık, tehlike ve risk analizleri ‘uzman görüşünü temel alan’ ve ‘veri kontrollü’ model tasarımları kullanılarak gerçekleştirilmiş; gerçekleştirilen birinci türev analizler bir arada aynı model içinde değerlendirilerek sahaya ilişkin ‘çoklu tehlike analizi’ yapılmıştır.
Çalışma alanına ilişkin; topografik, hidrotopografik, hidrolojik, jeolojik ve çevresel analizler gerçekleştirilmiş; birinci türev analizler girdi olarak kullanılarak ‘Değiştirilmiş Analitik Hiyerarşi Süreci (m-AHP)’ yöntemi ile heyelan duyarlılık modeli tasarlanmıştır. ‘Heyelan duyarlılığı’, ‘depremsellik’, ‘jeolojik açıdan yerleşime uygunluk’, ‘hava kirliliği’ ve ‘tarımsal verimlilik’ analizleri, tasarlanan mekânsal analiz modeli içinde bir arada değerlendirilerek çalışma alanı üzerinde yerleşime uygun alanlar belirlenmiştir. Ortaya çıkan mekânsal analizin doğruluk ölçümü de çalışma sahasında daha önceden gerçekleşmiş afetler referans alınarak ROC(Receiver Operating Characteristic) eğrisi ile sağlanmıştır. Çalışmanın analiz ve model tasarım aşamalarında Netcad 6 GIS/ANALİST teknolojisi kullanılmıştır.
Sonuç olarak, doğal tehlikeler konumsal olarak değerlendirilebilir ve bu değerlendirmeler mekânsal yer seçim modelleri içinde doğru tasarlanıp planlama süreçlerine dâhil edildiğinde ciddi can ve mal kayıpları engellenebilir. Doğal tehlikelerin değerlendirilmesinde ulaşılan mevcut bilimsel düzeye en büyük katkı çok disiplinli araştırmalardan sağlanmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Çoklu Tehlike Analizi, m-AHP, Netcad/ANALİST, ROC.
ABSTRACT
Any decision on land use analysis directly affects human life. It is extremely important to design spatial analysis models with accurate input and precise methods, to make decisions considering analysis results, and economic investments properly and sustainably in terms of protecting human life before making decisions on regional and local plans, identifying best location for urban and rural functions, locating properties that are higher in natural disaster and analyzing areas of priority in urban regeneration.
There are two main sources used to ensure 'learning' and then 'inference' actions: ‘Data’ and ‘expert’. Data driven and expert based approaches are used in spatial analysis models based on the analysis used in spatial location selections, and uncertainties sourced from the inputs and their correlations used in models.
In this study, the case site was conducted expert based susceptibility hazard and risk analyses based on data driven model designs. Multi-hazard analysis' was performed by evaluating the combination of the first derivative of the analysis in the same model.
Topographic, hydrotopographic, hydrological, geological and environmental analyses were conducted; and landslide susceptibility model was designed with the Modified Analytic Hierarchy Process (m-AHP) model using the inputs obtained by the first derivative analyses results. ‘Landslide susceptibility', 'seismicity', 'settlement suitability in the control of geological factors', 'air pollution' and 'agricultural productivity' analyses were evaluated altogether inside the designed analysis model in order to determine the suitable settlement areas. The accuracy of spatial analysis of the study area was provided by the ROC curve (Receiver Operating Characteristic) with reference to previously occurred disasters. In the analysis and design model phases of the study, Netcad / Analyst technology was used. The resulting measurement of had occurred previously. In the design phase of the study, analysis and models Netcad 6 GIS/ANALIST technology is used.
In conclusion, natural hazards can be assessed spatially. When these evaluations are precisely designed in spatial land use models and included in the planning process, serious losses of life and properties can be prevented. The greatest contribution achieved in natural hazard assessment of the available scientific level has been provided by a multi-disciplinary research.
Keywords: Multi-hazard analysis, mAHP, Netcad/ANALIST, ROC.
