"MOCKUS Hidrografi ile Havza ve Taşkın Modellenmesine Bir Örnek: Kızılcahamam/Ankara"
Tunç Emre TOPTAŞ
Teknik Hizmetler ve Eğitim Müdürü, Netcad Yazılım A.Ş.
Öğretim Görevlisi, Gazi Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
ÖZET
Sürdürülebilir havza ve su kaynakları yönetimi için havzaların modellenmesi, ana ve alt havzalardaki akış kollarının taşıdığı kümülatif akımların ve harmonik eğim değerlerinin belirlenmesi, yağış analizleri ile taşkın debilerinin havzanın karakteristik özelliklerine uygun hidrograf yöntemleri ile hesaplanması önem taşır.
Bu çalışmada, örneklem alan olarak belirlenen Ankara Kızılcahamam bölgesindeki ana ve alt havzalar TAUDEM algoritmasına göre modellenmiş, her bir havza ve akış kolu için kümülatif ve harmonik değerleri hesaplanmıştır. Farklı yağış frekanslarındaki akışlara göre hesaplanan ‘taşkın debileri’ iteratif hesaplamalarda girdi olarak kullanılmıştır. Drenaj ağı bilgileri, meteoroloji istasyon verileri ve bu verilerin günlük toplam yağış değerleri ile yağış analizleri yapılmış; birim hidrograf değerleri belirlenmiş ve bu girdiler taşkın debi hesaplamalarında kullanılmıştır. 24 saatlik yağış yineleme değerlerinin tespiti için Thiessen yöntemine göre noktasal yağış verilerinin, alansal dağılımları tespit edilmiş; her bir istasyon için temsil oranları ve havzaya düşen ortalama yağış değerleri hesaplanmıştır. Buna göre yağış alanları ve farklı dağılım fonksiyonlarına göre yağış analiz değerleri oluşturulmuştur.
Hidrolojik bir sistemin ana girdilerinden biri olan ‘yağış miktarı’, rastgele karakterde ve düzensizdir; hidrolojik sistem içerisinde zamana ve mekana göre en fazla değişkenlik gösteren parametrelerden birisidir; bu nedenle en doğru taşkın debi hesabı için, yağışın bu değişken karakteri, 6 farklı yöntemde olasılık dağılım fonksiyonları ile ifade edilmiştir. Elde edilen farklı dağılım fonksiyonları ayrı ayrı değerlendirilerek sonuçta ‘Simirnov-Kolmogorov’ fonksiyonu ile en uyumlu olan dağılım tipi belirlenmiştir. Çalışma sahasında modellenen havzalardaki konsantrasyon süresi ve drenaj alanı metrikleri göz önünde tutularak ‘Mockus Birim Hidroğraf’ yöntemi kullanılmış, sonuçta seçilen akış kolu olan Soğuksu Deresi’ndeki taşkın sınırları belirlenmiştir. Bu çalışmanın tüm aşamalarında Netcad GIS yazılımının Nethydro modülünden yararlanılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Havza, Drenaj Ağı, Yağış, Taşkın, MOCKUS
